De syntax van Soundpainting

De tekens

De tekens worden onderverdeeld in vier groepen:

- Wie-tekens: voor welke performer is de volgende zin bedoeld?
- Wat-tekens: wat wordt er gevraagd aan de performer?

- Hoe-tekens: hoe moet de performer het gevraagde uitvoeren?
- Wanneer-tekens: wanneer moet de performer het gevraagd uitvoeren.

Net als woorden in gesproken taal worden de tekens altijd in zinnen verbonden. De zinsbouw van Soundpainting is eenvoudig. De tekens komen altijd in dezelfde volgorde: wie - wat - (hoe) - wanneer.

De hoe-tekens worden niet altijd gebruikt. Wordt er geen hoe-teken gegeven, dan wordt de keuze over hoe iets moet worden uitgevoerd overgelaten aan de performer. Geef je bijvoorbeeld het volume niet aan, dan mag de performer kiezen met welk volume die gaat spelen.

De Box

Om voor performers een duidelijk onderscheid te maken tussen het wanneer-teken en de andere tekens, maakt de soundpainter gebruik van de “Box”.

De Box is een denkbeeldig vierkant op de grond net voor de Soundpainter. Alle “live-actie” vindt plaats in de Box. De soundpainter communiceert eerst wie iets moet uitvoeren, wat en hoe die dat moet uitvoeren, zet dan met één been een stap in de Box en geeft daar een wanneer-teken. Zolang de soundpainter niet in de Box stapt, verandert de performer niets aan wat die doet.

Soundpainter - Box - Performers

Dans, Woord en Beeld

Voor dansers, acteurs en al wie met beweging op het podium bezig is, geldt een belangrijke basisregel. Die is er omdat het in beweging onmogelijk is om voortdurend naar de soundpainter te kijken. Dat zou de beweeglijkheid van de artiesten op het podium en de compositorische mogelijkheden van de soundpainter erg beperken. En natuurlijk zou het een vreemd zicht zijn als de danser of acteur voortdurend naar de soundpainter kijkt. 

De basisregel stelt: wanneer de performer op het podium niet de volledige zin van de soundpainter hebt gezien, gaat die door met waar die mee bezig was. Dit geldt ook voor het geval waarin die een deel van de zin zag en denkt dat de rest van de zin te kunnen raden. 

Voorbeeld.

Middenin een uitvoering geeft de soundpainter de dansers het teken “Pointillisme” en één danser ziet dat teken niet omdat  het zicht op de soundpainter belemmerd wordt door een andere danser. In dat geval moet die ene danser verder gaan met waar die mee bezig was, ook al merkt die dat de rest van de groep aan iets anders is begonnen.

Waarom dat niet altijd zo eenvoudig is….

Vanuit het standpunt van de soundpainter bestaat de uitdaging in het leren componeren zowel wanneer de dansers de soundpainter kunnen zien als wanneer ze die niet kunnen zien. Het is belangrijk dat de soundpainter er vlot leert mee omgaan dat die compositorische keuzes moet maken in het besef dat sommige van de uitvoerders een teken niet zullen zien. Wanneer de soundpainter dit concept goed beheerst, zal die merken dat dit net veel compositorische mogelijkheden oplevert.

Het concept van deze regel is niet moeilijk te begrijpen, maar in de praktijk blijkt het heel moeilijk om, wanneer de performer  het teken gemist hebt, niet de rest van de groep te volgen. Het beheersen van de basisregel vergt dan ook veel oefening. De danser of acteur moet in de eerste plaats bezig zijn met zijn materie en moet leren vanuit de ooghoeken de tekens te interpreteren. De performer moet ongeveer om de 10 seconden naar de soundpainter te kijken, maar zonder dat het publiek dat merkt. 

Het vertrekpunt van de acteur is het woord, al dan niet ondersteund door beweging en mimiek.

De meeste muziektekens hebben een equivalent binnen de wereld van het acteren, maar er bestaan ook specifieke tekens voor acteurs.

Acteurs wordt aanvankelijk gevraagd om in een multidisciplinaire groep de tekens niet-narratief uit te voeren. Met andere woorden: tenzij het specifiek wordt aangegeven vormen de woorden van de acteur geen verhaal, maar zijn ze onsamenhangend (“Word Salad”). Het gaat in de eerste plaats om de klank van woorden.

Flarden van zinnen en woorden zijn het basismateriaal. In solistische passages mogen acteurs narratief werken (Improvise) of wanneer ze daar specifiek de opdracht toe krijgen (er is natuurlijk een teken voor "Narrative").

Leren componeren met dansers, acteurs en beeldende kunstenaars is complexer dan werken met enkel muzikanten: naast luisteren moet je ook heel aandachtig kijken en je moet voortdurend je aandacht tussen die twee verdelen. Wie hier dieper op in wil gaan kan niet om de werboeken van Walter Thompson heen en het is sterk aan te raden om lessen te volgen bij soundpainters die hier ervaren in zijn. Naast bij Walter Thompson zelf, kun je daarvoor ook terecht bij Soundpainters als Angelique Cormier en Eric Chapelle, die zelf ook regelmatig workshops organiseren.

Hoe studeer je Soundpainting?

Het basismateriaal: de Soundpainting Workbooks

Onontbeerlijk voor elke student Soundpainting zijn de werkboeken van Walter Thompson. De uitleg is helder, er staan foto's bij elk teken en bij elk werkboek komt een DVD met voorbeelden. De boeken kun je bestellen via www.soundpainting.com of er tegen betaling downloaden als pdf. Op diezelfde website vind je ook links naar Youtube, waarop het DVD-materiaal staat. 

Op deze webpagina vind je veel materiaal, maar het is slechts een selectie van wat in de werkboeken staat. 
Daarnaast krijg je er ook de filosofie bij die achter het concept schuilt. Een must-have. 

Werkboek 1 gaat over de basistekens voor muziek, de eenvoudige tekens die het meest gebruikt worden en die iedereen grondig moet beheersen.

Werkboek 2 gaat over complexere tekens voor muziek. Deze tekens vragen meer oefening voor de muzikanten en kun je alleen gebruiken bij muzikanten die de basis goed onder de knie hebben.

Werkboek 3 bevat de tekens van werkboeken 1 en 2 in hun toepassing voor toneel en dans.

Werkboek 4 gaat over beeldende kunst.

Studeer-tips

Soundpainting studeren lijkt op het studeren van een taal. Je leert het basisvocabularium (de tekens) en daarna leer je er zinnen mee te maken. Je leert voorbeeldzinnen, dan leer je zelf zinnen maken en uiteindelijk leer je gesprekken voeren waarbij je uitdrukt wat je wil overbrengen en waarbij je inspeelt op wat een ander zegt.

Op Youtube vind je veel performances van Walter Thompson. Beluister, bekijk en transcribeer die. Om taal te studeren luister je ook naar "native speakers", maak je dictees en analyseer je gesprekken. Je zult merken dat het er niet om gaat om heel veel tekens te kennen, maar om aandachtig luisteren en kijken en in te spelen op wat gebeurt. 

• Voer elk teken heel precies uit. Er bestaan 1500 tekens en je hebt maar twee armen, sommige tekens lijken dus wat op elkaar. Oefen die voor de spiegel. Zorg ervoor dat de tekens duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn.
  
  
• De tekens komen altijd in zinnen. Schrijf zinnen uit en memoriseer die. Maak met enkele zinnen een korte compositie en memoriseer die! Om je op weg te helpen heb ik enkele voorbeelden gemaakt. Je kunt op een leeg sjabloon je eigen composities neerschrijven. 
  - Voorbeeldzinnen
  - Leeg sjabloon
  
  
• Film jezelf en bekijk je videomateriaal kritisch. 

Lessen

Zelfs met de werkboeken en veel studie, zul je uiteindelijk enkele lessen nodig hebben. De taal is erg rijk en je zult iemand nodig hebben die je tips geeft en je voor valkuilen behoedt. 
Walter Thompson zelf geeft online lessen. Je kunt hem contacteren via soundpainting.com

Drie maal per jaar is er een tweedaagse workshop in Parijs met Walter Thompson en François Jeanneau. De lessen worden aangekondigd via de Facebook-pagina van de Soundpainting Geeks (waar je overigens Soundpainters van over de hele wereld rechtstreeks kunt contacteren en vaak leuke links vindt naar optredens).

De Bijloke en Matrix organiseren jaarlijks een driedaagse stage: de Soundpainting Academy. Dit jaar vindt die plaats in de Bijloke op 29/30/31 augustus. Docenten zijn Sterre Deraedt en Johan Sabbe. Walter Thompson komt ondersteunen. 

Johan Sabbe geeft het vak Soundpainting aan Kunstacademie De Poel in Gent. De lessen gaan wekelijks door op donderdag.

Ward Devleesschouwer geeft het vak aan de Kunstacademie van Deinze

En daar ga je...

Dan komt de vuurproef: je maakt samen een compositie met een ensemble. Maak eerst korte composities. Film je composities en beluister die. Bespreek die met je performers. Hoe hebben zij het ervaren? Wat vonden ze mooi, waarbij voelden ze zich niet op hun gemak? 

Je zult bij opnames veel zaken opmerken die je tijdens het soundpainten zijn ontgaan. Aanvankelijk ben je nog gefocust op de uitvoering van de tekens, waardoor je veel mist. Hoe meer ervaring je hebt, hoe beter je zult worden in het "in het moment" zijn. 

Probeer niets te willen. Neem risico 's. Jij zorgt voor de grote structuur, maar de inhoud komt uiteindelijk van je performers.  

Wees neutraal in je uitdrukking en laat zeker nooit afkeuring blijken. 

Je componeert live, je hebt dus maar beter geen vooropgezet plan opdringt, het zal toch niet werken zoals je had verwacht. Het is beter om een richting aan te geven, een pad aan te duiden dat de performers op hun manier kunnen bewandelen. 

Voel het verband tussen je manier van bewegen en het resultaat dat je verkrijgt. Als een pottenbakker teveel kracht uitoefent op de klei verknoeit hij zijn werk. Als een Soundpainter te vlug beweegt, verknoeit hij de band met de groep. Beeld je in dat er draden lopen tussen jouw bewegingen en de resultaten die je krijgt en verstevig die draden. 

Bij langere composities: onthoud alles wat gebeurt zodat je overzicht houdt over het geheel.

Bekijk en beluister in je dagelijkse leven alles voortdurend. Op wandel, of op de tram of trein, of wachtend in de rij aan de kassa: neem alle geluiden in je op. bekijk elke beweging rond je.  Zoek inspiratie. Hoor je ergens voorbeelden van Minimalism, Pointillism, Long Tone,...? Als soundpainter moet je kunnen inspelen op wat er gebeurt. Luisteren en kijken zijn vaardigheden die je dagelijks kunt oefenen.