Wat is Soundpainting?
Soundpainting is een gebarentaal om live mee te componeren.
De taal is uitgevonden in de jaren ’70 door de Amerikaanse componist Walter Thompson en heeft zich sindsdien ontwikkeld tot een taal die muzikanten, acteurs, dansers en zelfs plastische kunstenaars kunnen gebruiken.
Een Soundpaint-compositie ontstaat door een wisselwerking tussen de tekens van de soundpainter en de keuzes die Spelers maken bij het interpreteren van die tekens. De Soundpainter moet dan aan de slag met wat de Speler hem aanreikt en antwoordt dan weer met een nieuw teken.
Een performance is een continue dialoog tussen Soundpainter en Spelers.
Het bijwonen van een performance is het bijwonen van een creatief proces en dat maakt elke performance spannend en uniek.
Enkele spelregels
There are no mistakes, except stopping!
De Soundpainter werkt met wat de Spelers hem aanreiken. Al wat de uitvoerders spelen, zelfs al is wat ze spelen een verkeerde interpretatie van het teken dat de Soundpainter gaf, maakt de facto deel uit van het werk dat gespeeld wordt. De Soundpainter hoort die verkeerde interpretatie dan ook niet als een fout maar als een gegeven waar hij iets mee kan aanvangen. Het toeval is een essentieel onderdeel van het live componeren en de Soundpainter omarmt het. Niet dat uitvoerders wordt aangemaand om opzettelijk fouten te maken, maar als ze die maken is het muzikaal gezien een stuk sterker dat ze met die fout verder spelen dan te proberen die te verdoezelen.
Wrong And Strong
Het opvolgen van de gebaren van een Soundpainter vergt veel concentratie en het is belangrijk dat de uitvoerders met overtuiging spelen zonder zich voortdurend af te vragen of ze de tekens wel goed geïnterpreteerd hebben. Uitvoerders moeten dan ook niet proberen om fouten te verbergen, maar moeten ze met volle overgave blijven doorspelen. Anders ontneemt de uitvoerder de Soundpainter de kans om iets creatiefs te gaan doen met wat hij speelt.
Don’t sneak in, don’t sneak out!`
Het is belangrijk dat de uitvoerder direct reageert op de tekens. Heeft hij een “start-teken” gemist, dan mag hij niet een beetje later binnen sluipen, maar moet hij wachten op het volgende teken. Wanneer hij een stopteken gemist heeft of de rest van de groep is overgegaan naar iets anders en hij niet, mag hij niet proberen bij te benen, maar moet hij blijven spelen wat hij speelde.
When in doubt, don’t lay out!
Nooit stoppen met spelen als de Soundpainter daar geen teken toe gaf of als je niet zeker bent of je wel het juiste materiaal aan het spelen bent.
Basisregel voor Dans
De basisregel is er omdat het voor dansers, acteurs of gelijk wie in beweging is op het podium, onmogelijk is om voortdurend naar de Soundpainter te kijken – het zou de beweeglijkheid van de artiesten op het podium en de compositorische mogelijkheden van de Soundpainter erg beperken.
De basisregel stelt:
Wanneer je op het podium niet de volledige zin van de soundpainter hebt gezien, ga je door met waar je mee bezig was.
Dit geldt ook voor het geval waarin je een deel van de zin zag en denkt dat je de rest van de zin kent – en zelfs al klopt dat.
Voorbeeld.
Middenin een uitvoering geeft de Soundpainter de dansers het teken “Pointillisme” en één danser ziet dat teken niet omdat hem het zicht op de Soundpainter belemmerd wordt door een andere danser. In dat geval moet die ene danser verder gaan met waar hij mee bezig was, ook al merkt hij dat de rest van de groep aan iets anders is begonnen.
Waarom dat niet altijd zo eenvoudig is….
Vanuit het standpunt van de Soundpainter bestaat de uitdaging in het leren componeren zowel wanneer de dansers hem kunnen zien als wanneer ze hem niet kunnen zien. Het is belangrijk dat de Soundpainter er vlot leert mee omgaan dat hij compositorische keuzes moet maken in het besef dat sommige van de uitvoerders een teken niet zullen zien. Wanneer de Soundpainter dit concept goed beheerst, zal hij merken dat dit net veel compositorische mogelijkheden oplevert.
Voor de uitvoerder is het concept van deze regel niet moeilijk te begrijpen, maar in de praktijk blijkt het heel moeilijk om, wanneer je het teken gemist hebt, niet de rest van de groep te volgen. Het beheersen van de basisregel vergt dan ook veel oefening. De danser of acteur moet in de eerste plaats bezig zijn met zijn materie en moet leren vanuit de ooghoeken de tekens te interpreteren. het is raadzaam om ongeveer om de 10 seconden naar de Soundpainter te kijken, maar dat mag de kijker niet opvallen.
Soundpainting in het onderwijs
Musiceren zonder partituur.
Acteren zonder tekst.
Dansen zonder vastgelegde choreografie...
In Soundpainting doen leerlingen dat zonder enige voorkennis van improvisatie. De leerling krijgt met gebaren opdrachten, van heel eenvoudig (speel een lange noot, herhaal enkele woorden, maak een korte krachtige beweging...) tot heel complex. De leraar creëert een veilige sfeer waarbinnen hij de ontwikkeling van de leerling kan sturen en sstimuleren. De leerling wordt uitgedaagd om speels de grenzen van zijn kunnen te verleggen.
Soundpainting is voor de avontuurlijke pedagoog dan ook een zeer geschikt “tool” om leerlingen op een andere manier te leren spelen dan vanuit een geschreven partituur of tekst.
Op een heel spontane manier komen ze in aanraking met enkele basisbeginselen van compositie en improvisatie. Voorkennis van stijlen en theorie zijn hierbij niet nodig.
Leraar en leerlingen ervaren deze heel directe manier van omgaan met klank en beweging als heel bevrijdend en verfrissend. Ze ontmoeten elkaar in een nieuwe, wakkere context en herontdekken elkaar.
Er kan soundpaintlessen gewerkt worden op verschillende aspecten van samenspel: individuele creativiteit, concentratie, groepsbewustzijn, actief luisteren…
Omdat artiesten uit verschillende disciplines samenwerken aan één artistiek geheel komen veel leerlingen vaak voor het eerst op een creatieve manier in aanraking met andere disciplines (muziek, woord, dans en beeldende kunst) en worden zo uitgenodigd om inspiratie op te doen over de grenzen van hun eigen discipline heen.
Acteurs in Soundpainting
Het vertrekpunt van de Acteur is het woord, al dan niet ondersteund door beweging en mimiek.
De meeste muziektekens hebben een equivalent binnen de wereld van het acteren, maar er bestaan ook specifieke tekens voor Acteurs.
Acteurs wordt aanvankelijk gevraagd om in een multidisciplinaire groep de tekens niet-narratief uit te voeren. Met andere woorden: tenzij het specifiek wordt aangegeven vormen de woorden van de Acteur geen verhaal, maar zijn ze onsamenhangend (“Word Salad”). Het gaat in de eerste plaats om de klank van woorden.
Flarden van zinnen en woorden zijn het basismateriaal. In solistische passages mogen acteurs narratief werken (Improvise) of wanneer ze daar specifiek de opdracht toe krijgen (er is natuurlijk ee teken voor "Narrative").
De Soundpainting-ethiek van JB
De Franse Soundpainter/fluitist/danser/acteur en inspirerende mens tout court Jean-Baptiste Charlot plaatste onlangs op Facebook enkele persoonlijke gedachten over de ethiek van Soundpainter, en daar zijn een paar heel mooie bij.
- Probeer niets te willen. Wacht tot er iets komt dat jou wil. Wil maakt dat je aan Spelers een vooropgezet plan opdringt, een plan dat toch niet zal werken zoals je had verwacht. Het is beter om een richting aan te geven, een pad aan te duiden dat de Spelers op hun manier kunnen bewandelen.
- Creëer een open en vriendelijk sfeer waarin dialoog mogelijk is tussen iedereen, waar Spelers zich kunnen uitdrukken zoals ze willen, waarin ze zich vrij voelen.
- Maak dat iedereen dezelfde basistaal begrijpt. In ELK GEVAL volstaan de basistekens uit WB 1. Specifiekere taal vereist dat de groep ze instudeert op repetitie. Vergelijk het met gewone taal: in het gezelschap van iemand die niet vertrouwd is met jouw dialect, jouw manier van je uitdrukken, schakel je over op standaardtaal.
- Maak dat je verstaanbaar bent, dat je tekens en je bedoelingen duidelijk zijn. Neem de tijd om na te denken over de zinnen die je wil maken en voer ze pas uit nadat je ze overdacht hebt.
- Voel het verband tussen je manier van bewegen en het resultaat dat je verkrijgt. Als een pottenbakker teveel kracht uitoefent op de klei verknoeit hij zijn werk. Als een Soundpainter te vlug beweegt, verknoeit hij de band met de groep. Beeld je in dat er draden lopen tussen jouw bewegingen en de resultaten die je krijgt en verstevig die draden.
- Laat nooit je oordeel blijken over iets wat een Speler brengt. Als je een Speler een afkeurende blik toewerpt zal hij zich niet meer ten volle geven. (Als je een goedkeurende blik toewerpt zal hij onzeker worden als je dat niet meer doet).
- Leer je Spelers goed kennen zodat je ze nooit in een positie kunt brengen waarin ze zich niet op hun gemak voelen. Niet iedereen houdt ervan om Scream, Laugh of Dance With Contact uit te voeren.
- Zoek op repetities naar de grenzen van wat mogelijk is. Zoek nieuwe mogelijkheden. Net als bij jazz: het is gaat uiteindelijk om het live-gebeuren, maar in het laboratorium dat de repetitie is moet met open geest geëxperimenteerd worden met nieuwe concepten.
- Neem scherp onder de loep wat vanzelfsprekend is: de plaats van de Soundpainter, de Universal Pallets, de Defaults, de Neutrals... Iedere Soundpainter heeft zijn voorkeuren, maar het in vraag stellen daarvan maken dat ze echte keuze worden.
- Wees je bewust van de grote structuur die ontstaat. Compositie is structuur aanbrengen in materie. Onthoud alles wat gebeurt.
- Verrijk je kennis van de Content die de tekens vragen door ze te bespeuren rond je in het dagelijkse leven. Overal rond je kun je Long Tones, Minimalism, Speak, Pointillism, Movement, Morph, etc waarnemen. Onthoud die; Die kunnen inspireren en kunnen ook bruikbaar zijn als metaforen om de Tekens uit te leggen.
- Het belangrijke is dat wat gebeurt, gebeurt en niet dat je dat in gang gestoken hebt. Als Soundpainter moet je opgaan in het geheel zodat je bijna onzichtbaar bent als de “componist”.
- Na een performance: spreek met de Spelers, wars van ego’s, vraag hen wat ze leuk vonden, wat ze niet begrepen, waar ze zich niet goed bij voelden, wat ze gemist hebben, wat ze leuk hadden gevonden, uit al dit kun je veel leren.